Borderline, wat is dat eigenlijk?
2 oktober 2024
Borderline Persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een ernstige psychische aandoening. Tegenwoordig ook vaak emotieregulatiestoornis genoemd. En in de volksmond vaak afgekort tot ‘borderline’ of ‘borderliner’. Maar wat is het en is het te behandelen?
Borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) is een psychische aandoening die wordt gekenmerkt door een patroon van instabiliteit in stemmingen, zelfbeeld, relaties en gedrag. Mensen met borderline persoonlijkheidsstoornis ervaren vaak intense emoties en hebben moeite om deze emoties te reguleren. De term “borderline” verwijst naar het feit dat deze aandoening oorspronkelijk werd gezien als “grenzend aan” andere psychische stoornissen. Al jaren is het erkend als een afzonderlijke en ernstige psychische aandoening.
Wanneer je een borderline persoonlijkheidsstoornis hebt, voel je je vaak niet in balans, maar erg instabiel en kan je (ook voor jezelf) soms onvoorspelbaar reageren. Je voelt je vaak afgewezen en bent bang om door mensen die belangrijk voor jou zijn in de steek gelaten te worden. Je kunt vaak sterk emotioneel reageren als dat dreigt te gebeuren.
Persoonlijkheidsstoornis
Deze persoonlijkheidsstoornis komt naar schatting voor bij 1 tot 2 procent van de bevolking. In Nederland gaat het om 150.000 tot 200.000 patiënten. Ongeveer 75% daarvan is vrouw. Mannen krijgen vaker de diagnose antisociale persoonlijkheidsstoornis.
Kenmerken
Enkele kenmerken van borderline persoonlijkheidsstoornis zijn onder meer:
- Instabiele stemmingen: Mensen met BPS kunnen snel wisselen tussen intense emotionele toestanden, zoals woede, angst, depressie en prikkelbaarheid. Deze stemmingen kunnen sterk en plotseling zijn en kunnen worden veroorzaakt door externe gebeurtenissen of interne triggers.
- Instabiele relaties: Mensen met BPS hebben vaak problemen in hun relaties. Ze kunnen intense en instabiele relaties hebben, met snelle wisselingen tussen idealisatie en devaluatie van anderen.
- Instabiel zelfbeeld: Ze hebben vaak een onduidelijk zelfbeeld en kunnen zichzelf snel als goed of slecht beschouwen, afhankelijk van hun stemming of de situatie.
- Impulsiviteit: Mensen met BPS vertonen vaak impulsief gedrag op verschillende gebieden van hun leven, zoals roekeloos rijden, overmatig gebruik van drugs of alcohol, eetbuien, geld uitgeven of seksueel risicovol gedrag.
- Zelfbeschadiging of suïcidaliteit: Een groot aantal mensen met BPS heeft last van zelfbeschadigend gedrag, zoals snijden of branden, of worstelt met suïcidale gedachten of pogingen.
Het is belangrijk op te merken dat borderline persoonlijkheidsstoornis een complexe aandoening is en dat niet alle mensen met BPS dezelfde symptomen vertonen. Net zo min als iedereen er even veel last van heeft.
Diagnose
De diagnose en behandeling van BPS vereisen vaak gespecialiseerde zorg door een gekwalificeerde geestelijke gezondheidsprofessional. Met de juiste behandeling, zoals dialectische gedragstherapie (DGT) en andere vormen van therapie, kunnen mensen met BPS verbetering ervaren en leren omgaan met hun symptomen.
Lees ook: dit moet je nu doen als je stress hebt
Emotieregulatiestoornis
‘Het ergste wat je vroeger kon doen, was een patiënt een borderliner noemen,’ zegt de Amerikaanse psychiater Antonia New. Borderline stond tot eind vorige eeuw te boek als een vrijwel onbehandelbare persoonlijkheidsstoornis waar weinig over bekend was. Dat bleek al uit de benaming: de term ‘grens’ was niet voor niets gekozen. Eind jaren dertig verdeelde de wetenschap psychische stoornissen onder in psychoses (verwardheid) en neuroses (angst- en stemmingsstoornissen). Borderline werd gebruikt voor mensen die eigenlijk in beide categorieën waren in te delen. Ze werden beschouwd als grensgevallen waarmee nauwelijks iets was aan te vangen.
Behandeling
De afgelopen jaren zijn er andere inzichten ontwikkeld in de oorzaak van borderline én in de behandeling ervan. Nu blijkt dat deze aandoening veel beter te behandelen is dan lang werd verondersteld. Bovendien wordt in plaats van over borderline nu vaker gesproken over emotieregulatiestoornis. Dat woord dekt de lading beter.
Is borderline zichtbaar in het brein?
De ontwikkeling van van betere hersenscans is van grote invloed geweest op het begrijpen van de aandoening. Met behulp van mri-scans heeft de Amerikaanse psychiater Antonia New begin deze eeuw bewezen dat borderlinepatiënten minder verbindingen hebben tussen de amygdala – het emotionele deel van het brein – en de prefrontale cortex, het nadenkende brein. Bij extreme emoties, zoals woede, hebben de meeste mensen een ‘verstandige’ rem vanuit die prefrontale cortex. De heftige emoties vanuit de amygdala worden zo van bovenaf geremd.
Het emotionele brein
Bij mensen met emotieregulatiestoornis bleef de meeste activiteit plaatsvinden in het emotionele brein, zonder rem. Wat je simpel gezegd zou kunnen vergelijken met een boze kleuter die zijn of haar duplo door de kamer gooit, of ene ’terrible two’ die zichzelf na een boze bui niet meer tot bedaren kan brengen.
Heftige emoties
De soms heftige emoties van mensen met Borderline persoonlijkheidsstoornis worden dus aantoonbaar minder goed gereguleerd door het verstandige brein. Deze ontdekking sluit aan bij de ‘emotional dysregulation hypothesis’, die stelt dat er in het brein van mensen met BPS aantoonbaar minder verbindingen zijn tussen de amygdala en prefrontale cortex. Het zou verklaren waarom ze emoties veel intenser beleven dan de meeste anderen, en ook waarom ze moeite hebben hun emoties in goede banen te leiden.
Innerlijke stem
Opvallend is ook dat in de hersenen van mensen met BPS relatief weinig activiteit te zien is in het gebied van Broca. Dat is een van de taalgebiedjes en verantwoordelijk voor onze innerlijke stem. Dat ontbreken van die interne stem zou kunnen verklaren waar het gevoel van leegte vandaan komt. Het ontbreken van de innerlijke stem zou dus invloed kunnen hebben op het ik-gevoel van mensen met BPS. Waardoor ze zich vaak leeg en soms ook eenzaam kunnen voelen.
Lees ook: Carice heeft een bipolaire stoornis
Is BPS te genezen?
Therapieën hadden altijd weinig effect bij patiënten met deze persoonlijkheidsstoornis. Dreiging met zelfdoding en snel wisselende symptomen maken cognitieve gedragstherapie lastig. In elke behandelsessie lijken er weer andere problemen te zijn. Pas in de jaren negentig van de vorige eeuw werden de eerste succesvolle therapieën ontwikkeld speciaal voor mensen met BPS. In eerste instantie slaagden deze methoden er vooral in het aantal zelfdodingen terug te dringen, maar lukte het nog niet om de stoornis zelf goed aan te pakken.
Schematherapie
In diezelfde tijd ontwikkelde de Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young zijn schematherapie. Young gaat ervan uit dat iedereen in zijn jeugd overtuigingen – schema’s – vormt over de werkelijkheid. Een schema is eigenlijk je gevoelige snaar: zo’n negatieve overtuiging beïnvloedt je gedrag op een manier die telkens tot problemen leidt.
De meeste mensen hebben verschillende gevoelige snaren die ook nog eens tegelijkertijd kunnen opspelen. Wanneer een of meer van die schema’s geraakt worden, kun je in een bepaalde gemoedstoestand komen. Veel van deze schema’s en gemoedstoestanden zijn in de (vroege) jeugd ontwikkeld in contact met andere mensen. Het doel van de therapie is het veranderen van schema’s. Hierdoor verandert ook de manier van denken, voelen en het gedrag dat bij die schema’s hoort. Je leert voelen wat je behoeften zijn en je leert hier op een gezondere manier mee om te gaan. Hierdoor leer je richting geven aan het leven.
Verbetering
Uit een Nederlands onderzoek bleek dat ruim de helft van de borderlinepatiënten die schematherapie hadden gevolgd na vier jaar flinke verbetering liet zien, en dat bij in totaal tweederde een flinke verbetering van de symptomen meetbaar was. Groepstherapie blijkt zelfs nog effectiever dan de individuele schematherapie.
Zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag
Een andere effectieve therapie is specifiek gericht op het behandelen van de ernstigste symptomen van de stoornis, zoals zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag. Vrijwel alle borderliners denken weleens aan zelfmoord. Een aanzienlijk deel doet zelfmoordpogingen of houdt zich bezig met automutilatie. Een op de tien borderliners overlijdt zelfs door zelfmoord. De Amerikaanse hoogleraar psychologie Marsha Linehan ontwikkelde daarom dialectische gedragstherapie, een methode die de cliënt wil laten inzien dat het leven de moeite waard is. Mindfulness en acceptatie vormen een belangrijk onderdeel. Daarnaast leert de cliënt allerlei communicatievaardigheden en technieken om met acute crisissituaties om te gaan. ‘Radicale acceptatie van het leven zoals het is, niet zoals het zou moeten zijn,’ zo omschrijft Linehan haar methode.
Belangrijk
Deze informatie is met veel zorg samengesteld. Maar omdat het doel is om een algemeen beeld te schetsen van deze persoonlijkheidsaandoening, ter informatie, zijn veel belangrijke details achterwege gelaten. De belangrijkste boodschap van het artikel is dat er meer informatie moet komen om daarmee meer begrip te kweken voor mensen met BPS. De auteur is wetenschapsjournalist en afgestudeerd psycholoog. Mocht zij met deze tekst iemand per ongeluk gekwetst hebben, dan is dat uiteraard nooit de bedoeling geweest.
Tip van de redactie
Meer informatie
TEKST M. DAELMANS
Beeld gettyimages
