Zo herken je een narcistische vriendin
26 mei 2023
Het kan jaren of zelfs tientallen jaren duren voor je ontdekt dat je vriendin (of een andere dierbare in je leven) eigenlijk een narcist is. Lees hier over de kenmerken van de narcist.
‘Anna en ik waren al vriendinnen sinds het begin van de middelbare school,’ vertelt Liza (niet haar echte naam). ‘Ik bewonderde haar in alles wat ze deed. Ze durfde dingen die ik niet durfde en het leek alsof ze zich van niemand iets aantrok. Ik was in die tijd niet zo zelfverzekerd en omdat ik haar sowieso aanbad, had ik ook nooit kritiek op haar. Tien jaar lang hadden we denk ik ook nooit ruzie. Tot we allebei in Utrecht gingen studeren en we vlak bij elkaar op kamers gingen wonen. Ik kreeg van alles mee van mijn ouders, maar Anna had het zwaar thuis en kwam voortdurend naar mij toe. Ze leende bijna al mijn spullen en omdat ik zelf niet heel bezitterig was, vond ik het ook prima als ze die hield. Eén keer vroeg ik haar of ik haar oorbellen mocht lenen, gewoon voor een avondje uit. Ze schudde haar hoofd. Ze leende haar spullen liever niet uit. En bovendien, zo zei ze, stonden die oorbellen haar toch beter dan mij.’
Aandachttrekker
‘Op straat werd ik in die tijd vaak nagekeken door mensen. Niet omdat ik zo razend knap was, maar omdat ik altijd vrolijk was en naar iedereen lachte. Op een dag zei Anna: ‘Wat gek dat iedereen naar jou kijkt, want ik ben veel knapper.’ Dat was, na het incident met de oorbellen, de tweede keer dat ze me verbaasde. Ik begreep niet hoe ze zo onaardig kon zijn.’
Vriendje
‘We spraken in die tijd bijna elke dag, en dan vooral over haar vriendje. Ze was verwikkeld in een moeilijke relatie en ik was altijd haar luisterend oor. Toen ik niet lang daarna zelf een vriendje kreeg, was ze razend jaloers. Ze sprak alleen maar lelijk over hem, gaf hem vreselijke bijnamen en zei, wanneer ze haar verjaardag vierde, expliciet dat hij niet was uitgenodigd. Toen ze een paar jaar later trouwde, was ik haar getuige, maar ook toen mocht ik mijn vriend, inmiddels ook de vader van mijn kinderen, niet meenemen naar de bruiloft.’
Narcist
‘Ik denk niet dat ik ooit ontdekt had dat ze een narcist was, als een buurvrouw mij niet op een dag had verteld dat Anna haar enorm deed denken aan haar eigen narcistische moeder. Die avond zocht ik online alles op wat ik over narcisme kon vinden en schrok. Werkelijk in elke omschrijving van de narcist herkende ik mijn beste vriendin. Ziekelijk jaloers, egocentrisch, geen empathie of compassie, zogenaamd charmant, maar eigenlijk verslaafd aan aandacht. Ook manipulatief en agressief kam ik in het rijtje eigenschappen tegen, en slecht of helemaal niet tegen kritiek kunnend. Het was alsof ik dertig jaar lang aan een puzzel met duizend stukjes had zitten werken en pas bij het laatste puzzelstukje het geheel kon overzien. Anna was wel mijn vriendin, maar ze had zich nooit als een echte vriendin gedragen. Zo lang ik haar bewonderde was alles goed, maar zodra ik kritiek had of in de problemen zat, veranderde ze in een onaardige vrouw.’
Geen compassie
‘Op een dag belde ik haar op omdat het slecht met me ging. Ik vroeg of ik langs mocht komen omdat ik iemand nodig had om bij uit te huilen. Ze zei dat ze liever in haar eentje ging wandelen en hing op. Het was het begin van een eindeloze reeks in mijn ogen harteloze acties. Maar ik bleef gek genoeg heel trouw. Tot het op een dag te veel werd en ze de zoveelste intens onaardige opmerking maakte toen ik haar om hulp vroeg. Ik heb haar dag gezegd en heb vanaf die dag nooit meer iets laten horen. Nog één keer kreeg ik een appje van haar, maar daarna werd het stil. Dat is nu al meer dan tien jaar geleden. Het heeft lang geduurd voor ik mezelf had vergeven dat ik zo lang mezelf zo had weggecijferd voor iemand die zo weinig interesse had gehad in mij. Iemand die eigenlijk alleen maar interesse had gehad in zichzelf en waarschijnlijk nog steeds.’
Wat is narcisme?
Narcisten kunnen heel charmant, grappig en extravert zijn, maar hebben vaak geen oog voor de behoeftes van anderen. Narcisme is een erkende persoonlijkheidsstoornis. Mensen met deze stoornis voelen zich belangrijker dan anderen en verwachten daar een speciale behandeling voor. Ze zijn arrogant en overdrijven hun prestaties. Ook zijn ze vaak extreem jaloers en hebben een gebrek aan empathie. Dat laatste maakt dat ze anderen kunnen gebruiken als ze daar zelf beter van kunnen worden. Door dat gebrekkige inlevingsvermogen kennen ze geen schuldgevoel. Sterker nog: ze kunnen kritiek erg slecht verdragen, wat zich kan uiten in grote woede en agressie. Wanneer een narcist zijn zin niet krijgt wordt hij boos en gedraagt hij zich onredelijk. Tijdens een conflict zal hij jou de schuld geven van alles wat niet goed ging. Hij is het slachtoffer en jij bent de schuldige. Narcisten zijn zeer berekenend, manipulatief en ijzersterk in het verdraaien van de werkelijkheid.
Ze zijn ongevoelig voor het knuffelhormoon, waardoor ze niet in staat zijn om echte intieme verbindingen aan te gaan met anderen.
Onder hun aandacht vragende gedrag ligt vaak een laag zelfbeeld en onzekerheid. Applaus van anderen helpt om dat lage zelfbeeld op te krikken. Bij het ouder worden ervaren narcisten dat het steeds moeilijker wordt om hun maskers te blijven dragen en komt hun nare kant vaker naar buiten.
Drie soorten narcisme
Wetenschappers onderscheiden drie soorten narcisme:
1. Grandioos narcisme. De persoon wil in het middelpunt staan van de aandacht en trekt zich weinig aan van anderen. Zaken waarin hij of zij eigenlijk niet zo goed is, omzeilt hij. (We schrijven verder ‘hij’ omdat het makkelijker leest, maar een narcist kan óók een vrouw zijn). Kritiek negeert óf verdraait hij in zijn voordeel (ook bekend als ‘gaslighting’). Grandioze narcisten hebben een gebrek aan empathie, zijn vaak erg jaloers en schromen niet om anderen uit te buiten voor hun eigen gewin. Te weinig erkenning kan leiden tot woede.
2. Agressief narcisme. Iemand voelt weinig tot geen empathie, heeft een kwaadaardige houding, maakt gebruik van anderen en vertoont asociaal en agressief gedrag.
3. Verborgen of kwetsbaar narcisme. Ook deze persoon is erg op zichzelf gericht, maar voelt zich extreem kwetsbaar wanneer anderen kritiek hebben. Daarom is deze narcist vaak juist gericht op anderen. Hij observeert ze en doet gespeeld charmant. Meestal ligt daar schaamte voor zijn eigen tekortkomingen aan ten grondslag. Hij is afhankelijk van de waardering van anderen. Krijgt hij die niet, of komt er kritiek, dan trekt hij zich terug en verbreekt het contact. “Thuis zijn kwetsbare narcisten vaak anders”, weten psychologen Reinder Siekmann en Shannon Urick. “Achter gesloten deuren krijg je te maken met onverklaarbare stemmingswisselingen, harde kritiek en kleineren. Hij geeft je overal de schuld van, negeert je, isoleert je van vrienden en van je familie, maakt je financieel afhankelijk, gedraagt zich jaloers, liegt tegen je, beschuldigt je van alles en nog wat, trekt je aan en stoot je af. Het masker van de charmante partner gaat af en daar verschijnt thuis het verborgen narcisme.”
Kermerken van narcisme
Hoewel je misschien anders zou denken, is narcisme niet zo makkelijk te herkennen. Buitenstaanders zien meestal alleen de succesvolle kanten van die persoon. Het fantastische leven dat ze ogenschijnlijk leiden, de uitzonderlijke prestaties waarover ze vertellen. Het is al snel iets om van onder de indruk te zijn, als je niet kritisch verder kijkt. Dit zijn de belangrijkste kenmerken waaraan je iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis kunt herkennen:
1. Vindt zichzelf bijzonder en beter dan anderen.
2. Wil continu bewonderd worden.
3. Doet gespeeld charmant en begripvol.
4. Heeft geen of weinig empathie.
5. Voelt zich onbegrepen.
6. Heeft moeite met vriendschappen en relaties.
7. Is oppervlakkig.
8. Heeft een gebrek aan emoties, maar reageert wel overgevoelig.
9. Wil macht hebben over anderen.
10. Kan agressief zijn.
11. Is extreem jaloers.
12. Voelt geen schuldgevoel of spijt.
Tekst: Santenl/ Vriendin, beeld GettyImages
Leestip
Favoriet van de redactie
Loperswol, waarmee je blaren kunt voorkomen (en ook goed tegen likdoorns, hielspoor en andere voet ellende).
