Home
Gezond
Nieuws
Waarom je zwaarder wordt na een dieet

Waarom je zwaarder wordt na een dieet

3 mei 2023

Ben je na veel doorzetten eindelijk op je streefgewicht, zitten die verloren kilo’s er na een tijdje toch weer aan. Soms zelfs een paar extra. Hoe dat kan? Je vetcellen hebben stress. Santé legt het uit.

Uit onderzoeken blijkt dat tot wel tachtig procent van de mensen die afvalt op basis van een dieet ook weer aankomt: het hardnekkige jojo-effect. Hoe komt het toch dat het zo lastig is om je gewicht stabiel te houden? Jarenlang werd gedacht dat het enkel psychologische en sociale oorzaken had. Je valt weer terug in je oude eetpatroon, je hebt geen discipline en voilà: de kilo’s vliegen er weer aan.

Jojo-effect

Een paar jaar geleden ontdekten wetenschappers echter dat de reden van het jojo-effect ook, of misschien zelfs wel vooral, biologisch is. Edwin Mariman is hoogleraar aan de universiteit van Maastricht en deed onderzoek naar het jojo-effect. “Het was al langer bekend dat je lichaam in een soort spaarstand komt tijdens het afvallen. In het begin gaat het afvallen heel makkelijk en snel, maar na verloop van tijd lijkt het steeds lastiger te worden – ondanks dat je exact hetzelfde dieet volgt. En dat gaf onderzoekers het vermoeden dat er iets in de vetcellen verandert. Een soort weerstand van de cellen om na verloop van tijd nog meer van hun opgeslagen vet af te staan.”

Vetcellen

Mariman en zijn collega’s ontdekten dat je vetcellen stress kunnen ervaren, en dat daardoor de kans op gewichtstoename na het afvallen hoger is. “Als vetcellen zich vullen met vet en heel groot worden, kunnen ze vrij makkelijk scheuren. Het zijn een soort puddinkjes die makkelijk uit elkaar vallen. Daarom wordt elke vetcel beschermd door een soort skelet dat om de cel zit.” Wanneer je afvalt, krimpen de vetcellen. Het skelet eromheen moet dan mee krimpen, maar dat kost je lichaam veel energie. En die extra energie is er niet, want je bent aan het afvallen. Hierdoor ontstaat een spanning en krijgen je cellen stress.

Twee opties

“Je lichaam heeft dan twee opties om die stress kwijt te raken”, legt Mariman uit. “Óf het skelet past zich toch aan, maar dat kost veel energie, óf de cellen vullen zich opnieuw met vet om weer beter in het skelet te passen: de makkelijkere optie.”

Opnieuw vet stapelen

Een van de manieren van je vetcellen om zich weer opnieuw te vullen met vet, is door minder leptine uit te scheiden. Leptine is een verzadigingshormoon en zorgt er dus voor dat je een verzadigd gevoel ervaart, in plaats van een honger-gevoel. “Het hormoon wordt door je vetcellen uitgescheiden. Dus hoe hoger je vetgehalte, hoe hoger het leptinegehalte in je bloed. En hoe meer vet je kwijt-raakt, hoe minder leptine je in je bloed hebt.” Maar nu komt het trucje van je vetcellen: het leptinegehalte daalt tijdens het afvallen veel sterker dan je vetgehalte. Ter illustratie: als je twintig procent vetmassa verliest, betekent dat soms een verlies van vijftig procent aan leptine. Mariman: “Als je veel vetmassa hebt verloren en je je streefgewicht hebt bereikt, heb je dus ook héél weinig van het verzadigingshormoon in je lichaam, waardoor je sneller geneigd bent om meer te eten.”

Moleculair metabolisme

Ook veranderen je vetcellen hun moleculaire metabolisme. Om energie op te nemen, heb je transportmoleculen nodig. Tijdens het afvallen neemt het aantal transportmoleculen op het oppervlak van vetcellen toe. De cel maakt zich dus klaar om als er ook maar iets van energie het lichaam binnenkomt, die gelijk op te nemen en op te slaan in de vetcel. Veel sneller en effectiever dan de cellen normaal gesproken zouden doen. Mariman: “In het onderzoek volgden de proefpersonen, na het behalen van hun ideale gewicht, vier weken lang een dieet met precies voldoende energie om hun gewicht stabiel te houden. We zagen dat in die vier weken de vetcellen ruim vijftig procent van het vet dat ze hadden afgestaan, weer opnieuw opgenomen hadden – ondanks dat het gewicht stabiel bleef.” Je vetcellen hebben dus duidelijk het doel om méér vet op te nemen dan normaal, om die stress kwijt te raken.
De onderzoekers denken dat de stress zo’n week of drie vier aanwezig blijft in de cel, daarna neemt het langzaam af.

Vetcelstress vermijden

Je kunt gelukkig wat doen om het jojo-effect te voorkomen of doorbreken. Zo raadt Mariman aan jezelf regelmatig te wegen als je eenmaal je doel hebt bereikt. Zo blijf je de controle over je gewicht houden. Ook raadt hij in deze fase professionele begeleiding aan. Zoek iemand die jou kan coachen en motiveren om je gewicht vast te houden. We zijn geneigd te stoppen bij een diëtiste zodra we ons streefgewicht bereikt hebben, maar juist dan is het goed om te blijven gaan. Let ook op je eiwitinname. Als de hoeveelheid eiwitten in je dieet wat hoger is, zowel tijdens het afvallen als erna, kan dat de kans op gewichtsstijging iets verminderen. Mariman licht toe: “Dat komt onder andere omdat eiwitten iets minder calorieën bevatten dan koolhydraten en vetten, en omdat eiwitten meer een verzadigend gevoel geven. Ook zijn ze belangrijk voor het behoud van je spiermassa. En die is weer belangrijk om energie te kunnen verbranden.”

Crash dieet

Maakt de intensiteit of lengte van je dieet nog uit? Volgens Mariman niet: “In de jojo-studie hebben we twee groepen naast elkaar gezet. Een groep volgde een crashdieet van vijfhonderd calorieën per dag voor vijf weken en de andere groep een gematigd dieet van twaalfhonderd calorieën voor drie maanden. Beide groepen vielen evenveel af en de kans om na het afvallen weer aan te komen bleef gelijk.” Een crashdieet is dus niet effectiever en het is dan ook onnodig om jezelf uit te hongeren. Ook heb je een groter risico om weer aan te komen, omdat je in de korte tijd van afvallen nog niet je levensstijl hebt kunnen aanpassen.”