Kun jij lastig stilzitten? Dan moet je dit weten

19 november 2022

Vind je stilzitten maar niks en heb je altijd het gevoel dat je iets moet dóén? Dan heb je misschien last van toxic productivity. Tijd om te ontstressen.

Aan het begin van de coronacrisis gebeurde het, net als bij veel andere mensen: mijn agenda was van het ene op het andere moment leeg. Etentjes met familie en vrienden, avonden in de sportschool, festivals en weekendjes weg: niks ging meer door. En hoewel ik naar sommige plannen al maanden uitkeek, leek het me stiekem ook wel lekker om eens wat meer tijd voor mezelf te hebben. Alleen: een stapje terug doen is niet mijn sterkste kant, er staat altijd wel iets op mijn to-dolijst. Nu werd ik gedwongen het rustiger aan te doen. Een perfect excuus om naast mijn werk een beetje te lanterfanten dus. Maar hoe ging dat ook alweer?

Die lege agenda bezorgde me vooral een onrustig gevoel: móést ik niet iets met deze ‘extra’ tijd? Op mijn Instagram-tijdlijn zag ik dat anderen daar ook mee worstelden. Het duurde niet lang of ik zag sportmatjes en gewichten in woonkamers, gave nieuwe plannen van mede-ondernemers en huizen die spontaan van top tot teen werden ­verbouwd. Het leek wel of iedereen zo ­productief mogelijk door deze crisis wilde komen. Waarom eigenlijk?

 

“Hoe druk of productief je bent, geeft niet je waarde als mens aan”

Eigen schuld

Als iemand vraagt hoe het gaat, antwoord ik steevast met: ‘Ja, (lekker) druk.’ En eerlijk gezegd ga ik er bijna vanuit dat mijn gesprekspartner hetzelfde zegt. Een volle agenda lijkt tegenwoordig de normaalste zaak van de wereld. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau in 2018 blijkt dat ruim de helft van de Nederlanders het weleens ‘te druk’ heeft. 36 procent van de ondervraagden geeft aan zich minstens één dag in de week opgejaagd te voelen. “Als je moeite hebt met stilzitten en continu druk voelt om productief te zijn, kamp je misschien met toxic productivity”, zegt ­psycholoog en trainer Thijs Launspach. Hij is expert op het gebied van stress en burn-out, en auteur van het boek Werk kan ook uit. “Je hebt dan het gevoel dat je 24 uur per dag, zeven dagen per week productief moet zijn. En ben je dat niet, dan voel je je daar schuldig over.”

Hoewel dit fenomeen vaker bij millennials voorkomt, hebben ook andere generaties er last van. Het past helemaal bij onze prestatiemaatschappij, meent Launspach: “De afgelopen decennia zijn we gaan geloven in een maakbaar bestaan. Je bent zelf verantwoordelijk voor een gelukkig en succesvol leven. Daarmee zeggen we eigenlijk: als dat niet lukt, doe je iets fout.” Eigen schuld dus. Het gevoel dat je altijd de beste versie van jezelf moet zijn, ontstaat al in de schoolbanken. Doordat scholen vooral aandacht besteden aan excellente leerlingen, ontwikkel je het gevoel dat je altijd boven anderen moet uitstijgen en ga je al snel nóg meer en nóg harder werken.

Moeilijk niksen

“Een van de redenen dat niksen zo moeilijk is, is omdat we ons schamen als we iets doen wat ogenschijnlijk minder productief is dan bijvoorbeeld werk”, schrijft Olga Mecking in haar boek Niksen. We vinden het nu eenmaal moeilijk om iets te doen wat niet direct resultaat oplevert. Dat herkent ook Sharon (41), die wekelijks zestig uur in haar eigen bedrijf werkt. “Op verjaardagen denk ik alleen maar aan mijn werk. Soms wil ik het liefst mijn laptop meenemen, omdat ik anders twee uur aan het niksen ben. Een dag niet productief zijn, voelt als een verloren dag.” Ook Ank (46) heeft vaak last van een schuldgevoel. Echt ontspannen lukt daardoor niet. “Als ik een stuk ga wandelen met mijn hond zegt een stemmetje in mijn hoofd: je hebt een uur niks gedaan. Er is altijd een angst om niet goed genoeg te zijn.”

Perfect leventje

De oorzaak van dat knagende schuldgevoel? Het ideaalbeeld dat we onszelf opleggen: elke seconde van de dag moeten we productief, succesvol en gelukkig zijn en dat kan simpelweg niet, meent Launspach. Bovendien word je op Facebook en Instagram steeds geconfronteerd met mensen die ogen­schijnlijk wel het ‘perfecte’ drukke leventje leiden. “Social media zijn een soort reclamekanalen waar je bepaalde verwachtingen uit haalt. Je doet alleen mee als je een klushuis hebt gekocht, leuke en mooie kinderen hebt, veel geld verdient en over de wereld reist. Maar dat is onhaalbaar en bovendien is het goed je te realiseren dat Instagram slechts een collage is van hoogtepunten, het ís niet iemands leven.”

Een druk bestaan leid je vaak niet alleen voor jezelf, maar ook om aan anderen te laten zien dat je het goed doet. We associëren een volle agenda met succes. En daar moeten we volgens Launspach vanaf. “Stel: je vraagt aan iemand hoe het gaat en die­gene antwoordt met ‘heel rustig’, dan is jouw volgende vraag waarschijnlijk: gaat het wel goed met je? Dat is een vreemde stand van zaken. Mensen hebben de neiging om elkaar de ogen uit te steken met hoe goed ze het doen. Maar hoe druk of productief je bent, geeft niet je waarde als mens aan. Het zegt meer over jezelf: je krijgt het werk niet gedaan in de tijd die je hebt. Dat heeft meer te maken met efficiëntie. Veel succesvoller is het om duidelijke keuzes te maken.” De zesurige werkdag, die in Zweden al bestaat, zou daarvoor de oplossing kunnen zijn. Mensen die op deze manier werken, zijn gezonder, gelukkiger én productiever. Ze verdelen hun tijd efficiënter en hebben daardoor meer vrije tijd. Launspach: “Je doet het pas echt goed als je een fijn leven hebt en de dingen gedaan krijgt die jij belangrijk vindt.”
 

“We vinden het moeilijk om iets te doen wat niet direct resultaat oplevert”

Een vol hoofd

Uit een onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Timothy ­Wilson uit 2014 blijkt dat sommige mensen niks doen zo ongemakkelijk vinden, dat ze zichzelf liever elektrische schokken toedienen dan dat ze worden geconfronteerd met hun gedachten. De proefpersonen werden vijftien minuten alleen in een ruimte gezet en moesten alle afleiders, zoals telefoons en tijdschriften inleveren. Het enige wat in de ruimte stond, was een apparaat waarmee ze zichzelf elektrische schokken konden geven. Wat bleek? Maar liefst 67 procent van de mannen en 25 procent van de vrouwen gaf zichzelf minimaal één schok.

We zijn bang geworden om ons te vervelen, constateert Launspach. “Productiviteit kan ook een vlucht zijn van je diepste hersenspinsels, waarmee je niet graag wordt geconfronteerd. Daarom is mediteren zo lastig.” Ank beaamt dat: “Ik zit niet graag stil, want dan slaan mijn gedachten op hol. Dingen die ik moeilijk vind, zoals angsten en onzekerheid, ga ik liever uit de weg. Als ik druk ben, lijkt het of alles oké is.” Voel je een schuldgevoel opkomen, omdat je niets nuttigs doet? Praat erover, zegt Launspach. “Klopt je gevoel eigenlijk wel? Het kan ook helpen om je gedachten op te schrijven. Wat voel je, waar ben je bang voor en wat is het ergste dat er kan gebeuren als je even niks doet? Zo structureer je de gedachten en verminder je het piekeren.”
 

Rust is goed

Met een druk leven en een gezonde dosis ambitie is op zich natuurlijk niets mis. Een leven zonder stress bestaat niet. Dat moet volgens Launspach ook niet je doel zijn. “Maar je moet wel weten wat jouw stresssignalen zijn en die goed in de gaten houden. Als je die negeert, heb je namelijk kans om in een burn-out terecht te komen.” Waar de grens ligt tussen een uitdagend leven en een ongezonde hoeveelheid productiviteit is voor iedereen anders. Een manier om te zien of je té druk bent, is door gewoon je agenda open te slaan. Als je de komende twee weken geen ruimte hebt om iets leuks te plannen, gaat er iets mis. En ben je na het werk zo uitgeput, dat je geen puf meer hebt om een stuk te wandelen of een film te kijken met je partner? Dan heb je te veel hooi op je vork genomen.

Het voelt misschien tegenstrijdig om een pauze te nemen wanneer je druk of gestresst bent, maar het is wel gezonder. Ook word je er productiever en creatiever van. Launspach: “Je brein kan alleen goed functioneren als je genoeg rustmomenten hebt. Dat is waarom je onder de douche vaak de beste ideeën en oplossingen bedenkt. Een pauze geeft je tijd om na te denken, indrukken te verwerken en te reflecteren.”

Inderdaad, ik moet mezelf soms dwingen om in mijn pauze een stukje te wandelen, maar áls ik ga, kom ik altijd vol energie en inspiratie terug. Goed om te onthouden als het straks weer drukker wordt. Het beste uit jezelf halen doe je niet door je agenda zo vol mogelijk te plannen, maar door goed voor jezelf te zorgen. Te beginnen met een ­welverdiende pauze.

Meer lezen?

Werk kan ook uit, Thijs Launspach € 15,99 (Spectrum)

Niksen, Olga Mecking € 20 (Kosmos Uitgevers)

Tekst: Maike Abma

Tip van de redactie

BOSE 700 Draadloze noise cancelling koptelefoon