Dossier: zo belangrijk zijn je ogen
8 september 2022
Dat je de wereld om je heen ziet, heb je niet alleen aan je ogen te danken: je hersenen werken daar hard aan mee. Hoe zit dat precies? En hoe houd je je ogen in topvorm? Je leest het in dit dossier.
Geen zintuig spreekt zo tot de verbeelding als de ogen. Er valt dan ook heel wat aan af te lezen. Ben je bang, boos of verliefd, dan verwijden je pupillen. Tuur je vier minuten in de ogen van je date, dan vergroot dat de kans dat je elkaar aantrekkelijker vindt. En heb je een meningsverschil met iemand, dan kom je juist een tikkie dominant over als je die ander recht in de ogen kijkt. Vandaar dat ogen ook weleens ‘spiegels van de ziel’ worden genoemd.
Wat je hersenen zien
Toch: kijken doe je niet alleen met je ogen, maar ook met je brein. Eigenlijk zijn je ogen vooral ontvangers, die signalen oppikken en ze doorsturen naar je hersenen. Licht komt het oog binnen via het doorzichtige hoornvlies, de voorste laag van het oog. Daarachter zit de gekleurde iris, met in het midden een ronde opening: de pupil. Die fungeert als het diafragma van een camera. Hij zorgt er namelijk voor dat de juiste hoeveelheid licht wordt doorgelaten, zodat je ook bij schemering en felle zon goed kunt zien. Bij weinig licht wordt je pupil groter, bij veel licht kleiner. Het licht wordt vervolgens geprojecteerd op het netvlies, helemaal achter in je oog. Dat netvlies is opgebouwd uit miljoenen lichtgevoelige cellen, die het licht omzetten in elektrische signalen. Die signalen worden via de oogzenuw doorgestuurd naar de hersenen, die ze verwerken tot een beeld. Dat beeld komt trouwens ondersteboven binnen op je netvlies: licht dat van bovenaf valt, belandt op de onderkant van het netvlies en andersom. Gelukkig kan het ziencentrum in de hersenen dat beeld uitstekend rechtop zetten, al is nog onduidelijk hoe dat werkt.
Kleur bekennen
Het menselijke oog kan ongeveer 160 kleurmengsels waarnemen, samengesteld uit een mix van de kleuren blauw, groen en rood. Bij het mengen van licht gelden deze drie kleuren als de primaire kleuren (en dus niet geel). Niet iedereen heeft even goede ogen: ruim zes op de tien mensen dragen een bril of contactlenzen, blijkt uit cijfers van het CBS. Op jonge leeftijd kunnen de meeste mensen nog wel zonder: slechts een op de tien kinderen draagt een bril. Maar hoe ouder je wordt, hoe groter de kans dat je ogen wel wat hulp kunnen gebruiken. Van de veertigers draagt een meerderheid weleens een bril of lenzen, bij vijftigers ruim vijftig procent, en 75-plussers zonder bril zijn er bijna niet. Je zicht gaat dus vrijwel gegarandeerd achteruit als je ouder wordt. Hoe kan dat? “Rond je 45ste verliest je lens het vermogen om zich aan te passen”, zegt Van Tol. “Accommodatie, noemen we dat vermogen ook wel. Dat merk je doordat je van dichtbij niet meer scherp kunt zien: je hebt opeens een leesbril nodig.”
Wortels eten
Gelukkig zijn er ook dingen die je kunt doen om je ogen zo lang mogelijk gezond te houden. Letten op wat je eet, bijvoorbeeld. “Voeding speelt een belangrijke rol bij oogaandoeningen”, zegt Van Tol. “Bij een ongezond en onvoldoende gevarieerd eetpatroon kan een tekort aan bepaalde vitamines ontstaan, wat kan leiden tot oogaandoeningen. Voedingsmiddelen met veel antioxidanten, onder andere bladgroenten, fruit en noten, zijn goed voor het netvlies. Voor mensen met de netvliesaandoening maculadegeneratie is er een speciaal ontwikkeld vitaminepreparaat met hogere concentraties antioxidanten, die de verdere achteruitgang van het zicht kunnen vertragen.”
Computerogen
Er zijn ook dingen die je beter kunt laten om je zicht scherp te houden. Zo kun je beter niet de hele dag non-stop naar beeldschermen kijken. Hoewel ‘computerogen’ geen officiële medische aandoening is, herken je de symptomen waarschijnlijk wel: vermoeide en geïrriteerde ogen, hoofdpijn, wazig zicht en moeilijk kunnen focussen. Die klachten zijn meestal tijdelijk: knipper met je ogen of kijk even naar buiten en het gaat al wat beter. Wil je je ogen niet te veel belasten tijdens computerwerk, voorkom dan ook dat de zon op je beeldscherm weerkaatst, houd voldoende afstand (50-70 cm) van je scherm en zorg dat je genoeg contrast ziet, adviseert het Oogfonds. Een witte achtergrond met zwarte letters erop is altijd goed. En neem voldoende schermpauzes, anders kunnen oogklachten structureel worden. Breng je veel uren door op korte afstand van een beeldscherm, dan kun je zelfs bijziend worden. Bij deze oogafwijking, die op elke leeftijd voorkomt, heb je moeite om dingen op afstand scherp te zien. Lichtstralen komen hierbij niet precies óp, maar vóór het netvlies samen, waardoor je wazig gaat zien.
Het kan geen kwaad om wat vaker je telefoon weg te leggen en je ogen van het beeldscherm los te rukken
Naar verwachting zal bijziendheid in 205 wereldwijd de grootste oorzaak zijn van blindheid. “Daarom is het heel belangrijk dat bijziendheid op jonge leeftijd al wordt gesignaleerd,” zegt Van Tol, “dan is er nog iets tegen te doen.” Vaker naar buiten gaan is volgens haar een goede oplossing: “Kinderen spelen steeds minder vaak buiten, maar dat is toch echt essentieel. Met twee uur per dag buiten spelen zie je significant effect. Daarom hameren oogartsen en orthoptisten ook zo op de 20-20-2-regel: neem na twintig minuten achter een beeldscherm twintig seconden pauze en ga twee uur per dag naar buiten.”
Blauw licht
Of je ogen slechter worden van blauw licht, waar de verlichting in computers, tablets en smartphones deels uit bestaat, is niet met zekerheid te zeggen. Volgens de Gezondheidsraad is blauw licht potentieel schadelijk voor de ogen, maar is onduidelijk of de mate waarin we eraan worden blootgesteld ook schadelijk is. “Waarschijnlijk zijn de niveaus veel te laag om bijvoorbeeld maculadegeneratie te veroorzaken”, zegt Van Tol. Blauw licht weegt ook niet op tegen andere oorzaken van maculadegeneratie, zoals roken en weinig gezonde voeding.” Toch kan het geen kwaad om wat vaker je telefoon weg te leggen en je ogen van het beeldscherm los te rukken. Het staat namelijk wel vast dat blauw licht het natuurlijke dag-nachtritme van de hersenen verstoort. Merk je dat je zicht slechter wordt, ga dan eerst naar een opticien, adviseert Van Tol. De kans is groot dat je een zogeheten ‘refractieafwijking’ hebt. Een bril of lenzen kunnen dat corrigeren. Gaat je zicht snel achteruit, ga dan naar je huisarts. Die kan je doorverwijzen naar een specialist, als dat nodig is.
Benieuwd hoe het gesteld is met je zicht? Op Oogfonds.nl/oogtest kom je er snel achter.
Tekst: Kim van de Meulen / Archief Santé / Beeld: Getty Images
