De natuur in als medicijn

17 november 2023

Gratis, voor iedereen toegankelijk. De natuur; het beste medicijn. Als ondersteunende behandeling tegen depressie, angst, diabetes en hartaandoeningen.

De natuur als medicijn, daar denk je misschien niet snel aan. Tuurlijk, we vinden het heerlijk om in het weekend naar een leuk park, dichtbegroeid bos of uitgestrekt strand te gaan. Zalig, die zuivere lucht die je daar inademt. Kijk eens hoe mooi het om ons heen is! Je laat de stilte op je inwerken, je voelt de ruimte die er in je hoofd ontstaat en denkt bij jezelf: dit moet ik toch echt vaker doen. Maar dan is het maandag en dendert de realiteit van alledag dwars door je mooie plannen heen. To-do lijstje hier, deadline daar. Voordat je met je ogen hebt kunnen knipperen, is het weer vrijdagmiddag en heb je de hele week geen ander groen gezien dan de plukjes onkruid die brutaal tussen de tegels in je achtertuin omhoogkomen.

Buitenleven

Dit is hoe het bij veel van ons in de praktijk gaat, en dat is niets om je voor te verontschuldigen, want ons dagelijkse bestaan speelt zich nu eenmaal grotendeels tussen vier muren af. Dat is waar we op een enkele uitzondering daargelaten wonen, werken, sporten en recreëren, dus het echte buitenleven schiet er voor de meeste mensen bij in. Lange tijd zagen we dat niet echt als een probleem, maar het wordt steeds duidelijker dat we eigenlijk niet zonder een frequent portie groen kunnen. Een groeiend aantal wetenschappelijke onderzoeken wijst uit dat bewust de natuur opzoeken onze gezondheid op heel veel manieren ten goede komt, zowel mentaal als fysiek.

Minder gezondheidsrisico’s

“Als je de gezondheid van iemand die in een optimale groene omgeving woont vergelijkt met iemand die een huis heeft in een stad met weinig groen, dan zie je duidelijk dat de persoon uit de groene omgeving minder risico loopt op diabetes, een hoge bloeddruk en een hartinfarct”, zegt Dirk Avonts, die jarenlange ervaring heeft als huisarts en hoofdredacteur is van Huisarts Nu, het wetenschappelijk tijdschrift van huisartsen in Vlaanderen en Brussel. Samen met doctor in de milieuwetenschap HansKeune en doctor, huisarts en gastprofessor Roy Remmen schreef hij het boek Natuur op doktersvoorschrift: hoe buiten zijn ons gezond houdt.

“Vraag je mensen of ze van natuur houden, dan zullen er maar weinig zijn die ‘nee’ antwoorden”, aldus Avonts. “Een bosrijk gebied, een mooi onderhouden tuin. De meeste mensen kunnen daar erg van genieten. Maar natuur is meer dan alleen een decor voor een aangenaam leven. Het is een volwaardig onderdeel van de behandeling tegen hartaandoeningen, depressie, angsten en diabetes. Voor kinderen is duidelijk geworden dat voldoende blootstelling aan natuur ook de kans op allergieën vermindert, omdat het immuunsysteem op die manier voldoende prikkels krijgt om met zinvolle dingen bezig te zijn en geen allergische reacties opstapelt.”

De natuur in als medicijn

Het is al langer bekend dat onze mentale gezondheid een boost krijgt van de natuur. “Veel psychiatrische ziekenhuizen zijn in een groene omgeving gesitueerd”, aldus Avonts, die ervoor pleit dat meer dokters natuur als medicijn gaan voorschrijven aan hun patiënten. “Dat is geen toeval, want de natuur heeft een enorm relaxerend effect op ons. Je hoeft daarvoor niet eens naar een bos te gaan, een plantsoen in de stad helpt ook al. Stel dat jij in je pauze even weggaat van je bureau en op een terrasje gaat zitten, dan heeft dat al effect op je mentale gezondheid. Dat komt omdat de negatieve gedachtes die in je hoofd zitten op zo’n moment een beetje verdampen.”

Lees ook: Waarom wandelen in het bos zo goed voor je is

Positieve denkpatronen

Datzelfde gebeurt in een natuurlijke omgeving, met als bijkomend voordeel dat negatieve hersenspinsels niet alleen als sneeuw voor de zon verdwijnen, er komen ook nog eens positieve denkpatronen voor terug. “Het effect ervan is dus tweeledig, wat ongeveer twee tot drie uur blijft hangen”, legt Avonts uit. “Daarna heb je weer een nieuwe boost nodig, waarvoor je niks anders hoeft te doen dan een parkje opzoeken. Dat is de basale werking van groen op onze mindset, en door mindful aanwezig te zijn, kun je dat versterken. Ruik, voel, kijk en ervaar in ’t hier en nu de groene omgeving.”

De natuur in ons dagelijks leven

Vanaf het begin van de mensheid heeft de natuur een cruciale rol gespeeld in ons dagelijks leven. Onze voorouders leefden in nauwe samenhang met de natuur en moesten met hun omgeving samenwerken en communiceren om te overleven. Dat heeft geleid tot een instinctieve verbondenheid met en respect voor de natuur die door de eeuwen heen van generatie op generatie is doorgegeven. Totdat de industriële revolutie en het fenomeen urbanisatie hun intrede deden en de natuurlijke omgeving plaats moest maken voor stedelijke gebieden.

Gezondheid en welzijn

“Het is onomstotelijk bewezen dat een gebrek aan natuur een negatieve invloed heeft op onze gezondheid en welzijn”, vertelt Avonts. “Maar hoe dat precies werkt, daar zijn we nog niet achter. Er doen allerlei verklaringen de ronde, maar de theorie die de laatste jaren het meest aan terrein wint, is de microbioomhypothese.”

Lees ook: yoa oefeningen voor strakke billen

Goed voor je microbioom

“Het is een beetje een ingewikkeld verhaal, maar in je darmen groeien allerlei bacteriën, gisten en schimmels die heel belangrijk zijn voor de werking van je lichaam. Al die micro-organismen bij elkaar noemen we het microbioom. Dit zorgt voor je spijsvertering, bestrijdt infecties, maakt hormonen aan en stuurt ons immuunsysteem aan.”

Frisse lucht inademen

Het microbioom is een ontzettend belangrijk onderdeel van ons lichaam, met een aantal duidelijke functies. Avonts: “Er zijn sterke aanwijzingen dat de samenstelling van het microbioom verandert als je lucht inademt in een natuurgebied of juist in de stad. Met de lucht inademen in een natuurgebied bedoel ik niet dat je naar de Veluwe of de heide moet, dat kan ook al gaan om de bomen die zich achter jouw huis bevinden. Alles wat groen is, zit vol schimmels waar sporen en bestanddelen uit naar boven komen. Die waaien naar binnen in je huis en adem jij in, wat goed blijkt te zijn voor je microbioom en dus ook voor je mentale en fysieke gezondheid.”

Rustgevende patronen

Je kunt je geest een beetje voor de gek houden, want de mentale voordelen van de natuur lijken vooral te zitten in repeterende patronen. Avonts: “Fractals, noemen we dat. In de natuur heb je niets anders dan fractals: een plant bestaat uit blaadjes, die bestaan uit dezelfde miniblaadjes en die miniblaadjes bestaan weer uit nog kleinere blaadjes. Allemaal hebben ze hetzelfde patroon dat steeds weer terugkomt. In een stedelijke omgeving komt dat bijna niet voor, maar in de natuur zie je niet anders. Fractals zorgen voor het rustgevende gevoel dat je krijgt in de natuur: hèhè, even niets aan mijn hoofd en alleen maar groen.”

Lees ook: doe deze 10 spullen dit jaar nog weg

Foto

Dat gevoel kun je heel simpel nabootsen door een foto te maken van een boom en die in je huis op te hangen. “Een plaatje van een boom geeft geen micro-organismen af, waardoor je er geen fysieke voordelen van hebt”, vertelt Avonts. “Maar op je hersenen heeft het bijna dezelfde uitwerking als een echte boom: je stemming gaat erop vooruit, stress neemt af, je creativiteit neemt toe, je aandacht en geheugen worden beter en je krijgt meer zin om te sporten. De werking is altijd krachtiger als het in real life is, maar bij mensen met kanker is laatst zelfs aangetoond dat zij minder misselijk worden als zij via een 3D-bril naar natuurbeelden kijken.”

Kamerplanten

Onder mensen met dementie is recentelijk onderzocht wat voor effect het heeft als je hen een kleine tuin of een terrasje vol met planten laat verzorgen. “Ze hoefden niet echt mee te werken, het was al genoeg als ze wat in de grond harkten”, legt Avonts uit. “Herhaaldelijk is bewezen dat hun spontane achteruitgang daarmee duidelijk vertraagd werd vergeleken met de controlegroep die minder vaak in het groen kwam. Een kamerplant neerzetten in huis is trouwens ook een goed idee. Je haalt daarmee de fractals letterlijk in huis en er worden schimmels gevormd die je in huis inademt.”

Planten in huis

Jezelf omringen met natuur hoeft dus helemaal niet ingewikkeld te zijn. Je komt al een heel eind met het neerzetten van planten in je huis, het installeren van een moswandje en het gebruik van natuurlijke materialen als hout, stro, bamboe, riet, rotan en sisal. “Als dokter raad ik daarnaast aan om minstens twee uur per week in de natuur te zijn. Dat mag één lange boswandeling zijn, maar je kunt het ook ophakken. Lees geen boek, kijk niet op je mobieltje, spreek niet af met een vriendin. Ga gewoon een beetje wandelen in het park of staar voor je uit op een bankje.”

Natuur op recept

Het beste is als je jezelf tijdens je natuurmomenten een beetje gaat vervelen, want dat betekent dat de focus even helemaal weg is. “We gaan tijdens een gemiddelde dag van de ene focus naar de andere”, zegt Avonts. “Je schrijft een tekstje, je belt met een klant, je stuurt een berichtje, je leest de krant. De minst slechte manier is om al die taken opeenvolgend te doen, de slechtste manier om ze tegelijk te doen, want dan is er nog maar een heel klein stukje van je hersenen actief. Als jij je verveelt, krijgt je brein een soort reboot. Ineens worden er connecties gemaakt die er daarvoor niet waren, hetzelfde gebeurt wanneer je gaat mediteren.”

Natuur op doktersvoorschrift

Voor zijn boek Natuur op doktersvoorschrift onderzocht Avonts ook wat het met onze fysieke gezondheid doet als we ons aan het recept van twee uur natuur per week houden. “Van tevoren dacht ik niet dat het een levensveranderend verschil zou maken, maar je blijkt alleen al twintig procent minder risico te lopen op diabetes als je twee uurtjes per week naar een park of bos gaat. Eenzelfde daling zie je bij het aantal ziekenhuisopnames van mensen met een psychiatrische stoornis. Het risico op een hartinfarct daalt zelfs met 33 procent als je je aan het natuurvoorschrift houdt, wat evenveel is als wanneer je start met het slikken van cholesterolremmers.”

Laat onkruid groeien

Een portie natuur werkt dus even goed als sommige medicatie die traditioneel wordt gebruikt. “Dat betekent dat je de natuur heel goed kunt gebruiken als complemen- taire therapie”, stelt Avonts. “Het maakt daarbij niet uit of dat gaat om een mooi aangeharkt parkje of een verwilderd stukje groen op een industrieterrein. Maar in een verwilderd stukje groen is de biodiversiteit wel hoger. Er is een duidelijk verband tussen biodiversiteit en het effect van de natuur op je welzijn: hoe groter de biodiversiteit, hoe beter. Laat dus dat onkruid tussen je tegels staan en maai het gras een paar weken niet. Als je dat doet, geniet je optimaal van de voordelen van de natuur.”

Tekst FLEUR BAXMEIER, beeld GettyImages

Santé’s favoriet

Of je nou de Camino, de Vierdaagse of een dagtocht gaat wandelen, of vaak gaat hardlopen: wil je absoluut geen blaren, likdoorns en pijn door hallux valgus of hielspoor? Doe je voeten een plezier en gebruik loperswol als natuurlijke teenspreider. Voor meer informatie klik op onderstaande button.