Waarom mensen victim blamen

11 mei 2023

Victim blaming lijkt akelig makkelijk, als je ziet hoe vaak en subtiel het gebeurt. Sterker nog: regelmatig heeft degene die de verantwoordelijkheid bij het slachtoffer legt, dit zelf niet door. Waarom eigenlijk?

Victim blaming betekent letterlijk ‘een slachtoffer de schuld geven’. Het is een veelvoorkomend fenomeen waarbij daders of omstanders een slachtoffer van, bijvoorbeeld, seksueel geweld bewust of onbewust de schuld in de schoenen schuiven voor wat er is gebeurd. Uit een enquête uit 2020 blijkt dat 11 procent van de Nederlandse jonge mannen (tussen de 15 en 30) vindt dat als een vrouw ´s avonds alleen over straat gaat, zij ‘vraagt’ om seksueel geweld. Driekwart van de slachtoffers krijgt te maken met minstens één beschuldigende opmerking.

Subtiel

Victim blaming kan overduidelijk zijn, maar ook heel subtiel. Zo viel half Nederland over John de Mol heen na zijn optreden in BOOS-aflevering This is The Voice. Naar aanleiding van de seksuele misstanden in The Voice, benadrukte de De Mol een aantal keer dat de getroffen vrouwen alle mogelijkheden hadden zich te melden, en dat zij dit vooral hadden moeten doen. Over een giftige werkcultuur en de rol van de daders hierin werd minder gesproken. Dat schoot bij veel mensen in het verkeerde keelgat, waaronder bij zijn eigen werknemers. Zij lieten een advertentie plaatsen in het AD met de boodschap ‘beste John, het ligt niet aan de vrouwen’. Tot grote schrik van De Mol, die het nooit zo bedoeld had.

Denkfouten

Waarom is het zo moeilijk om een slachtoffer een slachtoffer te laten zijn, zonder gemaar? Aan de basis van victim blaming liggen een aantal universele denkfouten, die in de psychologie cognitive biases worden genoemd. De neiging van mensen om oorzaken toe te wijzen aan hun acties en gedragingen, bijvoorbeeld. Vinden dat een slachtoffer ‘vraagt’ om geweld door zijn of haar ‘sexy’ kleding is hier een typisch voorbeeld van.

Een andere denkfout is de hindsight bias, het onterechte idee dat je een situatie had kunnen voorzien en voorkomen. Dat kan klinken als ‘wie gaat er dan ook zomaar met een man mee naar huis?’.

Dan is er nog de menselijke gedachte dat de wereld een eerlijke en goede plek is, in de psychologie de just-world hypothese genoemd. Dit is eigenlijk niks minder dan het oersimpele ‘boontje komt om zijn loontje’. We vinden het biologisch gezien moeilijk te accepteren dat slechte dingen ‘zomaar’ gebeuren en proberen een verklaring hiervoor te vinden in het gedrag van het slachtoffer. Victim blaming wordt dan een soort beschermingsmechanisme; een manier om controle te voelen met het idee ‘mij overkomt zoiets niet’.

Self blaming

De psychologische principes van victim blaming gelden net zo goed voor het slachtoffer zelf, waardoor zij lang niet altijd aan de bel trekken. Zo geven slachtoffers in BOOS aan dat zij zichzelf de schuld gaven, omdat zij vrijwillig waren meegegaan met een man of zich niet hadden verweerd.

Cognitive biases, of denkfouten, zorgen ervoor dat je een situatie irrationeel beoordeelt. Je denkt dat je objectief bent, maar in de praktijk is dat vaak niet zo. Dit heeft een negatieve invloed op de beslissingen die je neemt. In het geval van victim blaming zijn denkfouten ook nog eens schadelijk voor het slachtoffer. Om te voorkomen dat jouw denkfouten iemand anders kwetsen, kun je de volgende tips volgen:

1. Bewustwording – Door je bewust te zijn van denkfouten en te beseffen dat ze je manier van oordelen beïnvloeden, kun je een stap terug doen vóór je reageert.
   
2. Ben nieuwsgierig – Denkfouten geven je het gevoel dat jij gelijk hebt, terwijl dit niet zo is. Je kunt dit doorbreken door je nieuwsgierig op te stellen en te vragen, in plaats van te oordelen.
   
3. Leer van je fouten – Sta open voor de andere kant van een verhaal en durf toe te geven dat je ernaast zat. Denkfouten zijn er om doorbroken te worden.

Hulplijn Seksueel Misbruik: 0900-999 90 01.

Meer informatie over seksueel geweld melden.

Door: Emma Verweij