Voel jij je weleens eenzaam?

7 december 2020

Regelmatig tijd alleen doorbrengen is fijn en heel gezond. Het wordt anders als je je ook echt eenzaam voelt. Wat is precies het verschil tussen die twee? En wat kun je doen aan eenzaamheid?

“Vorig jaar verheugde ik me enorm op de feestdagen”, vertelt Karin (39). “Mijn kinderen, Noa (8) en Thijn (5) werden opgehaald door mijn ex voor een vakantie in het buitenland. Ik had daardoor een dikke week voor mezelf en dacht: ik ga lekker op de bank netflixen en misschien een beetje lezen. En dat was twee dagen heel fijn, maar daarna begon ik me alleen te voelen. Eenzaam. Ik miste mijn kinderen en eigenlijk sowieso contact met mensen. Vriendinnen wilde ik niet bellen. Zij zaten allemaal gezellig met hun eigen gezinnen aan het kerstdiner. Ik heb de pech dat mijn familie overal en nergens woont en we Kerst al jaren niet meer samen vieren, dus bij hen kon ik ook niet opeens aankloppen, vond ik. Met de nodige tranen heb ik me door de dagen geworsteld. Eenzaamheid is een vervelend gevoel, heb ik gemerkt. Leeg voelde ik me, verdrietig ook. En dat terwijl ik me eigenlijk nog nooit zo heb gevoeld, maar blijkbaar vind ik het moeilijk om alleen te zijn.”

Lees ook: ‘5 manieren om met eenzaamheid om te gaan‘

Eenzaamheid

Iedereen wordt in zijn leven weleens overvallen door gevoelens van eenzaamheid. Dat Karin het moeilijk vindt om alleen te zijn en zich dan snel eenzaam voelt, is ook niet vreemd. De Noorse filosoof Lars Svedsen heeft er zelfs een logische verklaring voor: hij stelt dat eenzaamheid juist wordt veroorzaakt doordat we te veel tijd doorbrengen met anderen. Daardoor verleren we om alleen te zijn en daarvan te genieten. In plaats daarvan worden we, zodra we alleen zijn, bang voor eenzaamheid. Best zorgelijk, want af en toe alleen zijn is juist goed, aldus de filosoof. Zo kun je eens in alle rust nadenken over je leven. Doe je wat je echt leuk vindt? Heb je het gevoel dat je jezelf kunt zijn? Wat is belangrijk voor jou?

Bovendien maakt het je creatiever, productiever en krijgt je zelfvertrouwen een boost. Eigenlijk bescherm je jezelf door regelmatig alleen te zijn dus beter tegen het ontwikkelen van eenzame gevoelens en geeft het je een prettig gevoel van vrijheid en onafhankelijkheid.

Alleen zijn vs eenzaamheid

Met zo nu en dan alleen zijn is dus niks mis. Maar wanneer wordt alleen zijn dan eenzaamheid? Het lijkt zo’n dunne lijn.

Volgens eenzaamheidsexpert Jeannette Rijks is er een duidelijk verschil: “Alleen zijn is een situatie, eenzaamheid een gevoel. Je kunt dus hartstikke alleen zijn en je ontzettend gelukkig voelen. Maar het omgekeerde komt ook voor. Er zijn mensen die met champagne in hun hand, omgeven door familie en vrienden, proosten op het nieuwe jaar, terwijl ze zich doodongelukkig en eenzaam voelen. En dan bestaat er nog zoiets als de combinatie van alleen zijn én je eenzaam voelen.”

Rijks houdt zich al jaren met eenzaamheid bezig. Het is een groot en ingewikkeld probleem dat voorkomt bij jong en oud en in alle lagen van de samenleving. “Eenzaamheid ontstaat zodra er iets verandert in de verbinding die je hebt met mensen”, legt Rijks uit. “Ik zie eenzaamheid als een emotionele reactie die volgt wanneer iemand ernaar verlangt om in verbinding te staan met anderen, maar het gevoel heeft dat niet te zijn. Het gaat niet om de sociale situatie, maar om de pijn die je daarin voelt. Die pijn is op zich heel normaal. Het is niets anders dan een seintje van je lichaam: help, er is iets niet goed. Neem dus je relaties onder de loep en doe er iets aan. Vergelijk het met het seintje dat je lichaam krijgt zodra je honger hebt, dan moet je eten. Dit seintje zegt: zorg voor verbinding met anderen.”

Ken jezelf

Sinds haar relatie met Bram over is, voelt Britt (29) zich vaak eenzaam. “Zeven jaar lang ben ik helemaal opgegaan in Brams wereld. Hij had een leuke vriendengroep en als zijn vriendin maakte ik daar ook deel van uit. Eigenlijk heb ik mijn sociale leven voor hem bij het grofvuil gezet, mijn eigen vriendinnen verwaarloosd. Nu we niet meer samen zijn, hoor ik niet meer bij zijn vriendengroep en zit ik vaak ’s avonds en in de weekenden in mijn eentje thuis. Ik vind het hartstikke lastig mijn sociale netwerk weer op te bouwen. Hoe meer mensen tegen me zeggen: ga bij een sportvereniging, bel oude vriendinnen of ga gewoon in je eentje naar de kroeg, hoe meer ik in mijn schulp kruip. Ik merk dat ik er neerslachtig, zelfs een beetje depressief van word.”

Wie ben ik?

Als je eenmaal doorhebt: ik ben eenzaam (niet iedereen realiseert zich dat meteen, omdat de symptomen overeenkomen met die van een burn-out of depressie) is het logisch dat je je even terugtrekt om te bedenken: hoe kom ik aan een partner, hoe vind ik vriendinnen of met wie kan ik iets ondernemen, stelt de eenzaamheidexpert. Maar vervolgens moet je dus wel iets gaan doen tegen die eenzaamheid. Volgens Rijks is het belangrijk je allereerst af te vragen: wie ben ik? En welke waarden – denk aan dingen als discipline, onafhankelijkheid, creativiteit of zoiets als zekerheid en vertrouwen – horen bij mij? “Als je weet wat je belangrijk vindt in het leven of anders gezegd: wat jouw leven zin geeft, kun je gericht zoeken naar iemand met dezelfde waarden. Het blijkt namelijk dat mensen met dezelfde waardesystemen elkaar begrijpen en waarderen. Daarvoor moet je dus wel eerst jezelf goed kennen.”

Wat ook een rol speelt in het contact met anderen, is welk zintuig bij jou het meest is ontwikkeld. Mensen die luisteren, houden hun hoofd vaak wat schever, praten iets langzamer. ‘Ik hoor wat je zegt’, zeggen ze. Iemand die meer op kijken gericht is, zegt: ‘Zie je dan niet wat ik bedoel?’ “Het is een subtiel verschil”, zegt Rijks. “Maar dit gaat dieper. Ben je je ervan bewust in de communicatie, dan ga je makkelijker met mensen om, trap je anderen minder snel op hun tenen. Als we ons deze vaardigheden van jongs af aan eigen maken, voorkomt het eenzaamheid.”

Lees ook: ‘Wat kun je doen als je je eenzaam voelt?‘

Praatje gezocht

Monika (44) kwam twee jaar geleden vanwege een reorganisatie thuis te zitten. Sindsdien is ze eenzaam, al heeft ze het daar niet graag over. “Eenzaamheid is niet iets waarmee je te koop loopt. Mijn moeder weet het niet en ik bijt liever mijn tong af dan het mijn vriendinnen te vertellen. Het past gewoon niet bij mij, vind ik. Ik was altijd die stoere single vrouw. Maar sinds ik niet meer werk, gaat het niet echt goed met me. Vooral op werkdagen voel ik me ellendig. Dat begint al als ik ’s ochtends opsta. Dan denk ik: wéér zo’n lange, lege dag. Hoe ga ik die doorkomen? Het maakt me onzeker en het doet iets met mijn eigenwaarde. Ik probeer me er wel tegen te verzetten. Ik solliciteer op elke geschikte functie en elke dag loop ik even de stad in en probeer ik een praatje aan te knopen met de bakker of iemand in de rij bij de kassa. Maar blij word ik er niet van. Al heb ik het hele jaar door dezelfde depressieve gevoelens, in december word ik nog eens extra met mijn neus op de feiten gedrukt. Iedereen is in jubelstemming, op tv zie je alleen maar reclames van etende families en vriendengroepen aan gezellig gedekte tafels. Bij het zien van al die feestvreugde denk ik weleens: wat doe ik fout?”

Tijd voor hulptroepen

Te lang blijven rondlopen met gevoelens van eenzaamheid is gevaarlijk voor je gezondheid, stelt Rijks. Wanneer je er niets aan doet, wordt het een permanente stressbron in je lichaam die je afweersysteem ondermijnt. Daardoor verouder je sneller. Gezondheidsproblemen als dementie, diabetes, hart- en vaatziektes, obesitas of een andere vorm van verslaving steken zo sneller de kop op. Echt eenzame mensen gaan zelfs jaren eerder dood. Gelukkig is er steeds meer oog voor eenzaamheid.

Jonge mensen

Ook veel jonge mensen praten erover. Want alleen door het open te gooien, kun je er iets aan doen. Zo werd de hashtag #maatjegezocht op Twitter gestart om eenzame jongeren met elkaar in contact te brengen. In de feestmaand worden – lief bedoeld – ook allerlei kerstdiners voor eenzame mensen georganiseerd. Volgens Rijks zijn dit soort initiatieven helaas geen oplossing voor de lange termijn. “Daar komt bij,” legt ze uit, “dat de echt eenzame mensen daar helemaal niet naartoe durven gaan. Ook omdat ze het socializen een beetje verleerd zijn.” Het enige wat echt werkt tegen eenzaamheid, is professionele hulp zoeken, stelt Rijks. “Een psycholoog kan je helpen om je sociale contacten weer op te bouwen en te onderhouden. Dat is heus niet makkelijk, maar zeker niet onmogelijk.

Bron: Santé december 2019, tekst: Jolanda Hofland